Kata

HISTORIA POWSTANIA KATA
(opracowanie Magda Jędrzejczyk)

            Istnieje wiele ciekawych i głębokich w treści opowieści dotyczących kata. Okazuje się jednak, że historia kata nie ma tak odległych korzeni jak historia powstania karate.
Prawie wszystkie kata powstały w XX wieku i nie są one starodawną metodą walki stosowaną przez chłopów z Okinawy - oni nawet o tym nie słyszeli.
  Wczesna historia kata nawiązuje do ogólnej historii karate, które narodziło się na Okinawie. Zanim Japończycy zdobyli Okinawę, na wyspie istniała już miejscowa forma walki zwana TE. Prawdopodobnie liczyła sobie wtedy ponad 400 lat. TE uprawiali chłopi, którym służyło ono wyłącznie do samoobrony. Była to prosta pięściarska metoda walki i z pewnością nie było to zorganizowane karate tak jak to jest dzisiaj. TE nie zawierało w sobie żadnych układów kata ani niczego czym mogłoby się szczycić. Były to jedynie zwykłe proste ćwiczenia. Po tym jak Okinawa została zdobyta przez Japonię w 1600 roku, zabroniono ludności uprawiania jakichkolwiek technik samoobrony. Wobec tych zakazów chłopi, którzy uprawiali TE zmuszeni byli do ukrywania się przed samurajami. Ćwiczono zazwyczaj nocą w odludnych, opuszczonych miejscach zwanych MIYA. Dla większego bezpieczeństwa uczyli się go jedynie członkowie rodzin i zaufani przyjaciele. Aby utrzymać tajemnicę uprawianych technik walki, sprawdzano także gdzie, kiedy i z kim się trenuje. Powszechnie uważa się iż techniki maskowane były w układach tanecznych. W tym jednak czasie nie powstało jeszcze żadne kata.
Około roku 1800, przybył z Chin na Okinawę Kusanku, mistrz sztuki walki z Shaolin, Kung-fu. Styl, który prezentował Kusanku przyjął się na wyspie i za naukę zabrali się wcześniejsi uczniowie TE. W rezultacie doprowadziło to do połączenia się tych dwóch styli w jeden KARA-TE bądź 'chińskie dłonie'. Styl ten zawierał pozycje stojące, uderzenia rękoma oraz techniki kopnięć. Nie zawierał natomiast żadnych układów kata.
Pierwsze kata zwane kusanku powstało w następnym pokoleniu jako hołd złożony mistrzowi. Za jego twórcę uważa się TODE'A Sukugawa a powszechna nazwa tego kata to KANKU-DAI.
Między rokiem 1800 a 1900 powstały dwa kolejne kata. Pierwsze z nich nosiło nazwę CHANNAN (poza nazwą nic więcej nie wiadomo). Jeszcze mniej wiadomo na temat drugiego kata ponieważ nawet nazwa zaginęła gdzieś w historii. Jeszcze inne kata, SANCHIN, mogło pochodzić od starodawnego okinawskiego tańca dworskiego jednak nie ma co do tego żadnej pewności. Wiadomo natomiast, że było ono praktykowane bardziej z otwartymi dłońmi aniżeli z zamkniętymi.
W 1968 roku ówczesne władze Okinawy wydały dekret zabraniający używania broni, zwłaszcza mieczy. Prawo to obaliło szkoły samurajów z wszystkimi ich przywilejami. Jednocześnie upowszechniło się uprawianie sztuk walki przez zwykłych ludzi. Ważny krok w historii karate został postawiony w 1905 roku, podczas wojny rusko-japońskiej. Kiedy lekarze badali rekrutów z Okinawy, zauważyli u niektórych nadzwyczajną kondycję fizyczną. Władze przeprowadziły śledztwo chcąc dowiedzieć się jaka jest przyczyna tego fenomenu. Kiedy okazało się, że rekruci uprawiali karate, poproszono Yasutsune 'Anko' Itosu , wybitnego znawcę karate, o stworzenie specjalnego programu do nauki karate w publicznych szkołach na Okinawie. W tym czasie szkoły podstawowe karate posiadały pięć klas. Itosu stwierdziwszy, iż istniejące kata są zbyt trudne dla uczniów rozpoczynających naukę karate, stworzył 5 kata PINAN (HEIAN), po jednym dla każdej klasy (stopnia). Dzisiaj, kata pinan są podstawowymi układami w większości tradycyjnych stylach karate. Przypuszczalnie zawierają w sobie elementy kata CHANNAN i trzeciego nieznanego kata, aczkolwiek nie ma co do tego żadnej pewności.
Itosu wprowadził kilka ważnych rzeczy do sztuki walki karate. Przede wszystkim stworzył szkoły karate, podstawowe a później średnie i nauczycielskie, jak również program nauczania odpowiadający wymaganiom japońskiego systemu szkolnictwa. Itosu uważał, że każdy uczeń, który przejdzie przez długi proces uczenia się pięciu kata PINAN będzie wystarczająco zdyscyplinowany by pokazać samokontrolę i zdrowy rozsądek i nie będzie wdawał się w niepotrzebne bójki (Itosu martwił się, że niektóre techniki karate będą wykorzystywane przez huliganów).
Około 1922 roku jeden z uczniów Yasutsune Itosu, Gishin Funakoshi, zaprezentował karate w Japonii. Tam został poproszony przez Jigoro Kano o nauczanie karate na kontynencie.
Funakoshi uważał, że nawet kata pinan są zbyt trudne dla początkujących, którzy nie mieli styczności z karate i wywodzą się z innej kultury . Dlatego też stworzył on kata TAIKYOKU jako wstęp do pojęcia znaczenia sztuki karate. Układ ten bądź niektóre jego elementy są praktykowane w wielu innych stylach karate, czasami istniejąc pod inną nazwą.
Funakoshi zmienił także znaczenie słowa karate. Zamiast 'chińskie dłonie' znaczył teraz 'puste dłonie' (mówiąc o czymś, że pochodzi z Chin nie było w tamtym czasie stosowną rzeczą). 'Puste dłonie' ma dwa znaczenia: pierwsze, że uczeń powinien przychodzić na dojo bez żadnych uprzedzeń a drugie, że nie posiadając broni jest on uzbrojony.
Dzisiejsze style można podzielić na trzy grupy.
Pierwsza to style pochodne shotokanu (Funakoshi, 1868-1957), które rozpoczynają się od kata taikyoku dla początkujących oraz kata heian dla średnio zaawansowanych. Druga grupa to style wywodzące się z shorin-ryu (Mabuni, 1889-1952) i rozpoczynają się one bezpośrednio od kata heian.
Trzecia grupa ówcześnie uprawianych styli karate wywodzi się z goju-ryu (Miyagi, 1888-1953). Goju-ryu zawiera kata SANCHIN, które prawdopodobnie wywodzi się ze starodawnego tańca dworskiego z Okinawy, jak również kata GEKISAI. To kata Miyagi zaprezentował w 1930 roku jako 'pierwszy smak' jego stylu.
Generalnie, każdy nowoczesny styl karate posiada kilka niepowtarzalnych kata. Studenci, którzy je poznają osiągają poziom zaawansowany czy też instruktorski.
Można zatem zauważyć, że prawie wszystkie kata powstały w XX wieku. Wyjątek stanowi kata KANKU-DAI, które ma prawie 200 lat oraz kata CHANNAN, kata SANCHIN i GOJUSHIHO wywodzą się prawdopodobnie ze starego okinawskiego tańca. Kata pinan (heian) nie mają jeszcze 100 lat.
Jak widać korzenie karate sięgają dużo głębiej aniżeli kata i mają przypuszczalnie 700 lat. Prawdopodobnie kung-fu z Shaolin ma 1500 lat, a styl od którego pochodzi, ehuan-fa, około 2000.
Sztuki walki mają niewątpliwie bardzo starą historię czego nie można powiedzieć o kata.

CZYM JEST KATA?
Kata są to formalne ćwiczenia, z góry przygotowane formy demonstrowania ataku, obrony i kontrataku. Zostały stworzone przez mistrzów na podstawie oryginalnych elementarnych ćwiczeń karate. Znaczna część układów kata powstała bardzo dawno, najstarsze z nich stały się podstawą do wyodrębnienia się dwóch szkół: SHOREI-RYU i SHORIU-RYU.
Szkołę SHOREI-RYU charakteryzuje prostota i siłowy charakter ćwiczeń. Akcje w wykonaniu jej uczniów są mocne i dynamiczne. Ruchy tego stylu przyrównuje się do ataku sokoła. Z SHOREI-RYU pochodzą takie kata jak: TEKKI-NO-KATA, JITTE, HANGETSU, JION. W kata tych ludzie dobrze zbudowani i o dużej sile mogą się wykazać swoimi zaletami a ukryć brak dostatecznej szybkości.
Natomiast kata szkoły SHORIU-RYU charakteryzuje lekkość i duża szybkość, większa złożoność technik. Ruchy w technikach tej szkoły porównać można do podmuchu wiatru. Ze szkoły tej wywodzą się takie kata jak: HEIAN-NO-KATA, BASSAI-DAI, KANKU-DAI, ENPI, GANKAKU i tp. Kata te są preferowane przez ludzi o drobnej budowie ciała, szybkich, mogą w tych kata ukazać swoje walory.
W kata nie ma ruchów zbędnych, wszystkie mają swoje znaczenie i zadanie. W realizacji każdej techniki udział biorą nie tylko ręce i nogi, ale i całe ciało.
Ze względu na swoje zalety, kata są jedną ze stałych pozycji treningu karate i ćwiczy się je w każdym dojo.
Wszystkie style karate, zarówno chińskie, jak i japońskie zawierają kata jako ogólną część treningu. W niektorych stylach liczba kata równa jest ok. 15 (Kyokushin, Goju-ryu), w Shotokan jest ich ok. 50.
Konieczne jest wyjaśnienie głównych motywów stworzenia ćwiczeń formalnych - kata, pozwalających na wykonanie technik w ruchu w pełnej formie i sile. Otóż w karate, w odróżnieniu od judo, tylko niewiele technik może być zademonstrowanych z pełna siła, bez obawy fizycznego uszkodzenia partnera - kata pozwalają wypełnić tę lukę. W kata ćwiczący zmuszony jest stosować bardzo wiele różnych postaw i technik, pozwalając na osiągnięcie dużego stopnia zaawansowania w wykonywaniu ich i wszechstronności.
W kata ćwiczący powinien opanować elastyczność technik i postaw. Niektóre z kata są proste i krótkie, inne długie i bardziej skomplikowane. Część kata jest przeznaczona do ukazywania szybkości inne do podkreślania i ćwiczenia specjalnych metod oddychania.
Trzeba pamietać, iż kata są wyrazem sztuki karate-do, bez których karate byłoby tylko wydajną metodą walki.